گلستان نیازمند احداث سدهای مخزنی است - نوای پرنده پارسی

با توجه به گستردگی جغرافیایی کشور و شرایط اقلیمی، توپوگرافی و نفوذپذیری متفاوت در هر حوضه آبریز، شدت تأثیرپذیری نواحی مختلف متفاوت بوده و افزایش سیلاب ها و خشکسالی ها، افزایش تقاضا برای آب و انرژی و تشدید عدم توازن زمانی و مکانی توزیع آب، از نتایج پدیده تغییر اقلیم در ایران است.

نظر به وقوع و خسارات سیلاب در کشور، احتیاج است که با لحاظ راهکارهایی، آثار و تبعات آن، یعنی خسارات ناشی از سیلاب ها، خشکسالی ها و کمبود منابع آبی، کاهش یابد. اهمیت سیلاب و بروز سیل در کشور و حجم بالای خسارت های ناشی از آن به حدی قابل توجه بوده که تقریباً اغلب سدهای ساخته شده در کشور، علاوه بر تأمین پایدار آب، برای کنترل سیل هم بوده اند و یکی از اهداف اصلی سدسازی در کشور، کنترل سیلاب و کاهش مخاطرات و خسارات ناشی از آن بوده است.

تأمین آب بسیاری از شهرهای کشور از سدها تأمین شده و چنانچه سدها وجود نداشتند، تأمین آب شرب مطمئن و باکیفیت برای این شهرها دچار چالش جدی می شدند.

بسیاری از سدهای احداث شده در کشور در صندلی های مناسب، با اهداف تعیین و قابل حصول و منافع مالی و اجتماعی مطلوب ساخته و هم اکنون در مدار بهره برداری قرار دارند.

البته سدهایی هم گاهاً وجود دارند که به دلایل مختلف، با اهداف پیش بینی شده خود فاصله دارند.

در استان گلستان 14 سد بزرگ مخزنی شامل کوثر، شهید چمران، بوستان، گلستان، شهید ایمری، شهید قربانی، کبودوال، وشمگیر، شهید دستغیب، کرند، دانشمند، اینجه برون، تالاب - سد آلماگل و تالاب - سد آلاگل و سه سد تنظیمی لاستیکی در راستا گرگانرود به نام های گنبد، دیگچه و خواجه نفس احداث شده و در دست بهره برداری است.

این سدها علاوه بر اهداف کشاورزی و آبزی پروری در آنها، دارای اهداف کنترل سیل هم بوده و در سیلاب های سال های مختلف از جمله در سال های 1380، 1381، 1384، 1388، 1390 و همچنین در سیل اخیر در انتهای سال 1397 با مهار حجم زیادی از سیلاب، از ایجاد خسارات به پایین دست خود جلوگیری نموده و حتی پس از پر و سرریز شدن هم توانسته اند با نقش تأخیری خود، به تعدیل سیلاب در شهرها، روستاها و اراضی پایین دست خود یاری شایانی نمایند؛ هرچند عملکرد هر سد را باید در محدوده توان و استعداد هر سد در زمان تعیین بروز و تعیینات سیل ارزیابی کرد.

به عنوان مثال بزرگ ترین سیل استان گلستان، سیل سال 1380 است که با دبی غیرقابل تصور بیش از سه هزار متر مکعب در ثانیه در گرگان رود رخ داد و خسارات عمده ای وارد کرد.

در سیل این سال اگر سد گلستان احداث نشده بود، قطعاً شهرهای گنبدکاووس، آق قلا، انبار الوم، سیمین شهر و حدود 70 روستای راستا و مجاور رودخانه گرگانرود تا دریا، با فاجعه انسانی و مالی جبران ناپذیری رو به رو می شد.

براساس تحقیقی که جهت پیش بینی وضعیت تغییرات اقلیمی مؤثر بر استان گلستان به عمل آمده است، میزان بارش در استان در افق سال 2050 میلادی تغییر خاصی به ویژه در جهت کاهش نخواهد داشت ولی مدت زمان بارش دارای کاهش خواهد شد.

این موضوع دارای نکات قابل توجهی است.

یکی از این نکات این است که کاهش مدت بارش بدون تغییر در مقدار بارش، به معنای بارش های سیل آسا نسبت به بارش های متوسط است که نمونه ای از آن را در خاتمه سال 1397 با مقادیری اعجاب آور ظرف 48 ساعت شاهد بوده ایم لذا احتمال وقوع سیل بالاتر رفته و احتیاج به احداث برخی مؤلفه های پیش بینی شده در برنامه جامع سیل استان گلستان مانند مهندسی رودخانه و ساخت سدهای مخزنی و سدهای تأخیری را گوشزد می نماید.

این موضوع همچنین به ما یادآوری می نماید که با بارش های سیل آسا و کم مدت، فرصت کشاورزان برای استحصال به هنگام آب و آبیاری مزارع کاهش می یابد لذا باید با احداث سدهای مخزنی از روانه شدن سریع آب به دریا و محروم ماندن کشاورزان از آب جلوگیری بعمل آورد.

از سوی دیگر با کاهش مدت بارش و سرعت تخلیه آب، فرصت کافی برای تغذیه آبخوان ها فراهم نمی گردد لذا انتظار می رود که از میزان آب موجود در آبخوان ها هم کاسته گردد. در این حالت با احداث مخازن ذخیره آب مانند سدهای بزرگ و کوچک مخزنی، بار بخشی از تأمین آب که در حال حاضر بر دوش چاه ها و آب های زیر زمینی است، در دراز مدت به دوش آب سطحی و سدها خواهد افتاد.

یافته دیگر در این تحقیق این است که دمای هوا در دی ماه به شدت کاهش یافته و نزولات جوی به صورت برف در ارتفاعات استان گلستان به صورت ذخیره برفی در خواهد آمد ولی در بهمن ماه شاهد هوایی تقریباً بهاری خواهیم بود. این موضوع هم حاوی خبری خطرناک برای استان است و معنای آن آب شدن ذخایر برفی در بهمن ماه است.

در صورت وقوع چنین رویدادی، از طرفی شاهد سیل های سهمگین با تداوم طولانی خواهیم بود و از سوی دیگر شاهد خروج آبی که باید در زمین فرو رود و در بهار و تابستان منابع آب زیرزمینی و یا آبدهی جشمه ها و دبی پایه رودخانه ها را تأمین کند خواهیم بود. لذا در این حالت هم گزینه ساخت سدهای مخزنی، هم برای مدیریت و کاهش اثرات مخرب سیل و هم برای ذخیره سازی آب در زمستان و استفاده از آن در سایر فصول در بخش های شرب، صنعت، محیط زبست و کشاورزی امری ضروری به نظر می رسد.

با عنایت به موارد پیش گفته، به نظر می رسد استان گلستان کماکان احتیاجمند مطالعه و ساخت سدهای مخزنی بوده و در این راستا ضروری است تکمیل سد نرماب در شهرستان مینودشت و سد آقدکش در شهرستان آق قلا، علاج بخشی سد وشمگیر در شهرستان آق قلا و غیره و همچنین اتمام مطالعات و شروع عملیات اجرایی سدهای قره چای در شهرستان رامیان و سد شصتکلاته در شهرستان گرگان مورد عنایت بیشتر متولیان کشوری و استانی به ویژه در بخش تأمین اعتبارات لازم قرار گیرد.

* کارشناس مسائل آب

دور زمین: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه